Μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση

Αν ψάξει κανείς στο internet, αν παρακολουθήσει κανείς τις τηλεοπτικές εκπομπές, περιοδικά, θα συναντήσει πολλές οδηγίες, συνταγές για το πώς να διαχειριστείς την κρίση μιλώντας γι' αυτήν στα παιδιά σου, τρόπους για να αποφορτιστεί το τεταμένο κλίμα στην οικογένεια, κτλ. Φυσικά και οδηγίες χρειάζονται και πρακτικές προτάσεις απαιτούνται. Ωστόσο, το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των προτάσεων, κρυμμένο μερικές φορές μέσα από δακρύβρεχτες περιγραφές για τα «παιδιά της διπλανής πόρτας που πεινάνε», είναι ότι απευθύνονται στους γονείς σαν να είναι αυτοί παιδιά, δηλαδή τους «παραμυθιάζουν». Παρουσιάζουν την κρίση σαν να ήταν μια φυσική καταστροφή και τους καλούν να διαχειριστούν τις συνέπειές της στην οικογένεια τους, να προσαρμοστούν. Αρα, αν δεν ξεκαθαρίσουμε ότι η κρίση είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα του καπιταλισμού, μιας κοινωνίας που ζει από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και έχει ως κίνητρο το κέρδος και ότι η μόνη η φιλολαϊκή διέξοδος είναι η πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, τότε και εμείς θα «παραμυθιαστούμε».

Μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση σημαίνει πρώτα απ' όλα ότι τα διαπαιδαγωγούμε, και όπως έλεγε ο σοβιετικός παιδαγωγός Μακάρενκο, «διαπαιδαγωγώ σημαίνει μαθαίνω κάποιον πώς να ζει, άρα η διαπαιδαγώγηση είναι έκφραση του πολιτικού πιστεύω του παιδαγωγού».
«Μα καλά» -θα ισχυριστεί καλοπροαίρετα κάποιος- «δεν πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την παιδική 


ηλικία, τα χαρακτηριστικά της, αντί να κάνουμε άλλο ένα ιδεολογικό μάθημα στα παιδιά μας»;
Αυτός ο προβληματισμός ισχύει, αλλά αφορά τη μέθοδο, τον τρόπο με τον οποίο θα μιλήσεις στα παιδιά σου και όχι την κατεύθυνση, την ουσία της κουβέντας. Προφανώς δεν είναι το ίδιο πράγμα να μιλάς σε ένα τετράχρονο με ένα δεκάχρονο ή έναν έφηβο. Αλλες δυνατότητες υπάρχουν στο να κατανοήσει τα φαινόμενα γύρω του, άλλες κοινωνικές εμπειρίες. Οσο κατεβαίνεις στην ηλικία, το παιδί προσεγγίζει τα πράγματα πρώτα πρακτικά, συναισθηματικά και συγκεκριμένα. Οσο ανεβαίνεις στην ηλικία, το παιδί προσεγγίζει τα πράγματα με μεγαλύτερη δυνατότητα αφαίρεσης, το συναίσθημα είναι πιο στέρεα θεμελιωμένο, η συνείδηση παίρνει θέση πιο άμεσα σε πολιτικά ζητήματα.
Αρα, αφού στόχος της διαπαιδαγώγησης είναι να μάθουμε τα παιδιά μας πώς να ζούνε, τότε το «μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση» πρέπει σίγουρα να συμπληρωθεί ως εξής: «πώς πράττουμε ώστε τα παιδιά μας να αντιμετωπίζουν και να καταλαβαίνουν την κρίση ως φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί συλλογικά μέσα από τους αγώνες του λαϊκού κινήματος». Μόνο σε μια τέτοια κατεύθυνση μπορεί να αντέξει κάποιος τις δυσκολίες της κρίσης, τις ματαιώσεις των παιδικών ονείρων, να βρει κουράγιο για τη συνέχεια αλλά και κυρίως να γεμίζει τη δύσκολη καθημερινότητα με αυτό το πράγματι αναγκαίο στοιχείο της διαπαιδαγώγησης που είναι η χαρά.

Τα παιδιά μας δε ζουν σε γυάλα

Κάπως έτσι προκύπτει και άλλο ένα ερώτημα το οποίο απορρέει από τους σκοπούς της διαπαιδαγώγησης. Τι θέλουμε να επιτύχουμε μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση; Εδώ οι απαντήσεις είναι ποικίλες. Θέλουμε τα παιδιά μας να είναι ευτυχισμένα, να μη νιώθουν το άγχος μας, να νιώθουν ασφάλεια, να μη βλέπουμε θλιμμένα τα μάτια τους, να μην παρουσιάζουν καταθλιπτικές τάσεις; Να μπορούν να προσαρμόζονται σε ένα δύσκολο και εχθρικό περιβάλλον;
Ποιος αγαπάει το παιδί του και δεν τα θέλει όλα αυτά άραγε;
Ομως τα παιδιά μας δε ζουν στη γυάλα. Για την κρίση πριν από μας τους έχει μιλήσει ο ίδιος ο καπιταλισμός! Τους έχουν μιλήσει οι παιδικές εκπομπές, παιδικά παιχνίδια προσομοίωσης με την επιχειρηματική δράση που είναι άλλωστε κεντρική κατεύθυνση της ΕΕ για το σχολικό πρόγραμμα όλων των ηλικιών. Τους έχει μιλήσει το σχολείο που δεν έχει πετρέλαιο, το παιδί που δεν έχει να φάει, τους έχει μιλήσει η τηλεόραση με τις εκπομπές φιλανθρωπίας, με την προώθηση του εθελοντισμού. Τους έχει μιλήσει ο καπιταλισμός και τους λέει: όσο μπορείς νιώσε καλά και προσαρμόσου, λυπήσου τον άλλον αλλά να ξέρεις ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Τους λέει: μάθε να χαράζεις τον ατομικό σου δρόμο, να διαχειρίζεσαι χωρίς ενοχές και πολλές πολλές σκέψεις τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι. Τους λέει επίσης: είναι λογικό να φοβάσαι, μάθε να διαχειρίζεσαι το φόβο σου!
Για αυτούς, ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ευτυχισμένος. Ομως το θέμα είναι να μη φοβάσαι τον καπιταλισμό. Τέτοια «ευτυχία» τους την επιστρέφουμε!
Μιλώντας στα παιδιά μας με όπλο την αλήθεια, με όπλο τη δύναμη του λαού το βοηθάμε να σταθεί όρθιο όχι μόνο για το σήμερα αλλά και για το αύριο, τότε δηλαδή που θα έχει προσωπική ευθύνη να αντιμετωπίσει τη ζωή. Το παιδί που μεγαλώνει μέσα στη γυάλα, αύριο πιο δύσκολα θα σταθεί στα πόδια του απέναντι σε μια εχθρική και σάπια κοινωνία.

Ορισμένες προτάσεις

1. Να τους μιλήσουμε ανοιχτά. Για την κρίση φταίει το κεφάλαιο και επιδρά στην οικογένειά μας. Ως οικογένεια θα κάνουμε κάποιες προσαρμογές κυρίως όμως δε θα σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε. Θα το καταλάβουν. Ας τους πούμε ότι το κεφάλαιο είναι ο εργοδότης που δεν πληρώνει, που απολύει, που έχει παχύνει από κέρδη. Τα παιδιά ούτως ή άλλως σκέφτονται με όρους «καλού και κακού». Αρα, η διαμόρφωση από νωρίς θετικών ή αρνητικών στάσεων απέναντι στις αξίες που η ίδια η ταξική κοινωνία διαμορφώνει είναι αναγκαία.
2. Το παιδί πρέπει σταδιακά να γνωρίζει τα έσοδα και τα έξοδα της οικογένειάς του. Να ξέρει τις ανάγκες της οικογένειας συνολικά, να μάθει ακόμα και να παραιτείται από την ικανοποίηση δικών του αναγκών, όταν συνολικά η οικογένεια έχει άλλες προτεραιότητες.
3. Τα μικρά παιδιά ανταποκρίνονται με συγκεκριμένα χειροπιαστά παραδείγματα. Ας τους μιλήσουμε για τους χαλυβουργούς, για τη δύναμη του συλλογικού αγώνα. Διαβάστε μαζί τους βιβλία, δείτε μαζί τους ταινίες που εξυμνούν το σύνθημα «ΟΛΟΙ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ»!
4. Δώστε τους ελπίδα. Οι λαοί έχουν τη δύναμη. Η ιστορία είναι ο καλύτερος αφηγητής παραμυθιών. Οσο και αν δυσκολεύουν τα πράγματα, εσείς θα κάνετε ό,τι μπορείτε για να καλυτερεύσουν, θα αγωνιστείτε.
5. Γνωρίζουμε ότι το να μιλήσεις στα παιδιά σου για την κρίση απαιτεί χρόνο, νηφαλιότητα, ίσως και κουράγιο για να μπορέσεις με ηρεμία να εξηγήσεις ό,τι μπορεί το παιδί να καταλάβει και ό,τι μπορείς εσύ να τους εξηγήσεις.
Για το παιδί όμως, γονιός δεν είσαι μόνο στην άμεση σχέση μαζί του, τη στιγμή που μιλάς μαζί του, που το συμβουλεύεις. Το παιδί διαπαιδαγωγείται σε κάθε στιγμή από σας, ακόμα κι όταν δεν είστε σπίτι μαζί του. Οργανώστε έτσι τη δική σας ζωή και τη ζωή του παιδιού σας ώστε από παντού να απορρέει η σημασία της συλλογικής δράσης. Το παιδί πρέπει να ξέρει το λόγο για τον οποίο λείπει ο γονιός από το σπίτι και να το κατανοεί με την ίδια φυσικότητα που λείπει το παιχνίδι από το σπίτι.
Το παιδί πρέπει να κατανοεί από νωρίς και σχεδόν καθημερινά ότι ο λόγος που ο μπαμπάς ή η μαμά λείπει απ' το σπίτι είναι η απόφαση να «καλυτερεύσει ο κόσμος».
6. Η σχετική έλλειψη ελεύθερου χρόνου πρέπει να αντιμετωπιστεί συλλογικά, συντροφικά και οργανωμένα. Πρέπει και τα νέα ζευγάρια να συνεργάζονται καλύτερα μεταξύ τους για την ανατροφή των παιδιών. Να αναπτύξουμε μορφές αλληλεγγύης μεταξύ μας και με τα νέα ζευγάρια που είναι γύρω μας, για να υπάρχει ελεύθερος, έστω λίγος χρόνος στον αγώνα.
7. Ισως το μεγαλύτερο πρόβλημα στο να μιλήσεις στα παιδιά για την κρίση είναι να λύσεις το δικό σου -εσωτερικό ζήτημα- του πώς έχεις καταλάβει, πώς στέκεσαι, αν αντιμετωπίζεις την κρίση με αμηχανία ή με μαχητικότητα, με ενοχές για το ότι το βλαστάρι σου δε θα έχει αυτά που εσύ είχες ή με ταξικά προσανατολισμένο συνειδητό θυμό.
Το ζήτημα δεν είναι η επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας όπως μας καλούν τα αστικά ΜΜΕ. Δεν είναι ζήτημα επιλογής ανάμεσα στο ατομικό εγώ και το οικογενειακό εγώ. Δε βοηθάμε το παιδί να νιώθει ότι η οικογένεια είναι το κέντρο του κόσμου. Βοηθάμε όμως το παιδί να νιώθει την ασφάλεια και τη σταθερότητα που η οικογένεια μπορεί να του δώσει και αυτό δε λύνεται με φανταχτερά λόγια, με περιττές συμβουλές, ούτε με την 24ωρη απασχόληση, με το 24ωρο άγχος για το τι θα κάνει το παιδί. Σε κάθε περίπτωση και χωρίς να θέλουμε να δώσουμε γενικόλογες οδηγίες, το βασικό είναι ο γονιός να μη φορτώνει το παιδί με τις δικές του ανασφάλειες, να μη το φορτώνει με ασχολίες που δεν είναι προϊόν της δικής του ανάγκης αλλά διέξοδος της δικής του ανάγκης να κάνει κάτι για το παιδί του.
Κακά τα ψέματα. Οι ηλικίες των 35-40 ετών που είναι νέοι γονείς σήμερα έχουν ζήσει καλύτερα, και γι' αυτούς είναι μεγάλη δυσκολία όχι μόνο να καταλάβουν τι έγινε αλλά κυρίως να προσανατολιστούν στο νέο τοπίο. Ομως το να φανείς δυνατός, να ξαναδείς τη σχέση σου με το συλλογικό αγώνα, να ξεπεράσεις την όποια απογοήτευση είναι και θέμα απόφασης.
Τα παιδιά μας έχουν ανάγκη από σημεία αναφοράς -από φάρους, όπως έλεγε και ο Μαγιακόφσκι- που θα φωτίζουν την πορεία τους.

Του
Κυριάκου ΙΩΑΝΝΙΔΗ*
*Ο Κυριάκος Ιωαννίδης είναι μέλος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ