Ακούγοντας συνέχεια αυτες τις μέρες τα παντα για το σχεδιο Μαρσαλ και ποσο ευεργετικό θα ήταν κατι παρόμοιο να αποφασίσουν οι Ευρωπαιοι Ηγέτες,βρήκα και αναδημοσιευω ενα αφιερωμα του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ το 1997.(τα στοιχεία έχουν αντληθεί από σχετικό αφιέρωμα που είχε γράψει και επιμεληθεί ο σ. Θανάσης Παπαρήγας. Δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη» από τις 17 μέχρι τις 24 του Ιούνη 1997)
ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ
Ενα αντεπαναστικό σχέδιο για το στέριωμα του ιμπεριαλισμού
 |
Τη προηγούμενη Δευτέρα, 25 του Μάη, στην ΕΤ1 προβλήθηκε ένα ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2007, που είχε χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα «MEDIA» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με τίτλο «καλώς ήλθατε μίστερ Μάρσαλ». Εχει «δανειστεί» τον τίτλο από μια παλιότερη ταινία που είχε παραχθεί στην Ισπανία στις αρχές της δεκαετίας του '50 από τον σκηνοθέτη Φρανσίσκο Μπαρντέμιας. Η πρωτότυπη ταινία είχε παραχθεί σε μια περίοδο που ακόμα οι σχέσεις Ισπανίας - ΝΑΤΟ δεν ήταν και οι καλύτερες κι έτσι μέσα από την ταινία διακρινόταν μια πικρή καταγγελία.
Το ελληνικό «ριμέικ» (επανακατασκευή) πήρε από το πρωτότυπο κάποια προπαγανδιστικά στοιχεία, πρόσθεσε εικόνες από την Ελλάδα εκείνης της περιόδου με ευτράπελες σκηνές, όπως «το όνειρο του παππού, ένα μουλάρι από την Αμερική!» και επιχείρησε να επικαιροποιήσει την εικόνα με νεότερες συνεντεύξεις από πρωταγωνιστές της εφαρμογής του σχεδίου, συμπληρώνοντας την απόχρωση της «πίκρας» με εκτιμήσεις της εγγλέζικης κατά κύριο λόγο πλευράς για το ρόλο των ΗΠΑ τόσο γενικά στην ανάπτυξη της Ευρώπης όσο και ειδικά της Ελλάδας.
Στα βασικά του επιχειρήματα για την Ελλάδα το ντοκιμαντέρ κινήθηκε στη πεπατημένη: η Ελλάδα ήταν «το μεγάλο πειραματόζωο για το πώς θα επικρατούσε η αμερικανική προπαγάνδα σε δύσκολες χώρες», «το σχέδιοΜάρσαλ σήμανε έλεγχο της ανάπτυξης της χώρας», «ανίκανοι οι αστοί πολιτικοί, σκληροί αντίπαλοι οι κομμουνιστές» (αυτό με τα λόγια του ίδιου του Γουόρεν), «αν δεν παραχωρούσαμε άμεσα βοήθεια θα κατέρρεε εσωτερικά η χώρα, θα νίκαγαν οι κομμουνιστές» (Νίκολας Μπερνς), «το ελληνικό κράτος απειλείται από την τρομοκρατική δράση των κομμουνιστών» (Τρούμαν), «οι ναπάλμ για τους Αμερικανούς ήταν το ίδιο με τη φιλανθρωπία», «το σχέδιοΜάρσαλ ήταν καλύτερο από την κολεκτιβοποίηση».
 |
Οπως το πρωτότυπο, έτσι και το «ριμέικ» περιείχε μια πίκρα: «οι αμερικάνοι οικονομολόγοι δεν υπολόγιζαν το μίσος, την οργή, οι έλληνες ήταν περήφανοι άνθρωποι, η προσπάθεια απέτυχε» (η εγγλέζικη εκδοχή), «αυτό που μου έκανε εντύπωση τόσα χρόνια μετά είναι ότι τα πάθη δεν έχουν σβήσει» (Μπερνς).
Μια σωτήρια για τους καπιταλιστές ιδέα
Τι ήταν, όμως, το σχέδιοΜάρσαλ που από ορισμένους χαρακτηρίστηκε ως «ιδέα που άλλαξε τον κόσμο»; Παρουσιάστηκε στις 5 Ιούνη του 1947 στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Είχε προηγηθεί στις 12/3/47 η ανακοίνωση του δόγματος Τρούμαν. Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Οφείλει το όνομά του στον στρατηγό (5 αστέρων) των ΗΠΑ Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ (1880-1959) που ως αρχιστράτηγος συνέβαλε ώστε οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας του να αναπτυχθούν από τις 195.000 στα 8.000.000 άνδρες. Το Γενάρη του 1947 έγινε υπουργός Εξωτερικών και μ' αυτή την ιδιότητα εισηγήθηκε τα δύο σχέδια (στρατιωτικό και οικονομικό).
Στην εφαρμογή του σχεδίου συμμετείχαν 15 ευρωπαϊκά κράτη (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Πορτογαλία, Αυστρία, Ελλάδα και Τουρκία) και οι ΗΠΑ.
Τον Ιούλη του 1947, οι χώρες αυτές υπέγραψαν τη συμφωνία για τη δημιουργία του Οργανισμού (αρχικά, Επιτροπής) Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Τον Απρίλη του 1948, ο Πρόεδρος Τρούμαν υπέγραψε το Πρόγραμμα Εξωτερικής Βοήθειας του 1948, το οποίο περιλάμβανε κονδύλια ανόρθωσης της Ευρώπης στα πλαίσια προγράμματος, διάρκειας 4 ετών. Το Πρόγραμμα δημιούργησε και ένα ειδικό όργανο, τη Διαχείριση Οικονομικής Συνεργασίας (ΔΟΣ), που ήταν το επίσημο όνομα του ΣχεδίουΜάρσαλ. Ανάμεσα στη ΔΟΣ και τον ΟΕΟΣ υπογράφτηκε συμφωνία συνεργασίας, καρπός της οποίας ήταν το Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Ανόρθωσης (ΠΕΑ), στο οποίο πήραν, τελικά, μέρος, εκτός των προαναφερομένων ευρωπαϊκών χωρών, η Ελβετία, το τότε Ελεύθερο Εδαφος της Τεργέστης και, μετά το 1949, και η ΟΔ της Γερμανίας.
 |
Τα συνολικά ποσά που διακίνησε το ΣχέδιοΜάρσαλ ποικίλλουν ανάλογα με τις εκτιμήσεις, αλλά οι διαφορές των εκτιμήσεων δεν είναι μεγάλες. Οι πιο έγκυρες εκτιμήσεις εκτείνονται από τα 12,5 δισεκατομμύρια ως τα 17 δισεκατομμύρια δολ. σε τιμές εκείνης της εποχής.
Υπολογίζεται ότι το 60% των ποσών αυτών κατευθύνθηκε προς τη Γερμανία, τη Βρετανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.
Το ΣχέδιοΜάρσαλ, παρόλο που ήταν κάτι το καινούριο από την άποψη των διαστάσεών του, δεν ήταν εντελώς πρωτοφανές στο είδος του. Υπάρχουν και άλλα προηγούμενα (και όχι πολύ παλαιότερα) παρόμοιας παρέμβασης εξωευρωπαϊκών δυνάμεων για την οικονομική ενίσχυση ευρωπαϊκών κρατών που βρίσκονταν σε δύσκολη θέση.
Συνέχεια προηγουμένων σχεδίων
Το ΣχέδιοΜάρσαλ στηρίχτηκε και στην εμπειρία των προηγουμένων παραδειγμάτων (τα Σχέδια Ντοζ και Γιανγκ) με τα οποία οι ΗΠΑ πέτυχαν πολλούς και διαφόρους στόχους:
i) Την αναγνώριση ενός ισχυρού παρεμβατικού ρόλου στα ευρωπαϊκά πράγματα, ρόλο τον οποίο πέτυχαν με εξασθένηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων (Γαλλίας και, εν μέρει, Βρετανίας).
 |
ii) Την επανεμφάνιση μιας ισχυρής γερμανικής αγοράς για τις εξαγωγές των ΗΠΑ, ιδιαίτερα στον τομέα των κεφαλαιουχικών αγαθών. Η οικονομική παράμετρος των δυο αυτών σχεδίων ήταν ιδιαίτερα ισχυρή και δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι οι εμπειρογνώμονες του Σχεδίου Ντοζ γράφουν στην εισηγητική τους έκθεση: «Εξετάσαμε το θέμα σαν επιχειρηματίες».
iii) Την εξυπηρέτηση των ιδεολογικών αντεπαναστατικών αναγκών του ιμπεριαλισμού. Τα σχέδια επέτρεψαν στη μεγαλοαστική τάξη της Γερμανίας να συσπειρώσει γύρω της ευρείες συμμαχίες και να αντιμετωπίσει την επαναστατική απειλή.
iv) Τη μετατροπή της Γερμανίας σε κατάσταση να ανταποκριθεί στις βιομηχανικές
παραγγελίες της ΕΣΣΔ, σε τρόπο ώστε να ενισχύεται η ελπίδα μετατροπής της ΕΣΣΔ σε βιομηχανικό εξάρτημα της Γερμανίας.
Γιατί έγινε;
Η απάντηση μπορεί να δοθεί αν ο χαρακτήρας του ΣχεδίουΜάρσαλ καθοριστεί πρώτα σαν μια διεθνών διαστάσεων και μεγάλης κλίμακας κρατικομονοπωλιακή επιχείρηση.
Το συνολικό οργανωτικό ρόλο του σχεδίου αναλαμβάνει η κυβέρνηση ενός μεγάλου και πολύ ισχυρού καπιταλιστικού κράτους, των ΗΠΑ. Η συγχώνευση της δύναμης του καπιταλιστικού κράτους και του μονοπωλιακού κεφαλαίου στα πλαίσια μιας πραγματικής ένωσης φαίνεται στα εξής σημαδιακά γεγονότα: Τα κεφάλαια που απαιτούνταν για την κίνηση του σχεδίου προέρχονταν από κρατικές πηγές και, συγκεκριμένα, από τον Ομοσπονδιακό Προϋπολογισμό των ΗΠΑ. Η διαχείριση του προγράμματος, όμως, που περιλαμβάνεται στο 4ετές Πρόγραμμα Εξωτερικής Βοήθειας του 1948, ανατέθηκε στον Πολ Χόφμαν, που δεν ήταν άλλος από τον Πρόεδρο της εταιρείας STUDEBACKER, μιας από τις μεγαλύτερες της εποχής στις ΗΠΑ και στον κόσμο.
 |
Το ΣχέδιοΜάρσαλ είχε ως κύριο και πρώτιστο στόχο την απόκρουση των επαναστατικών δυνάμεων, την αποτροπή οποιασδήποτε αλλαγής στην ευρωπαϊκή ήπειρο που δε θα ήταν σύμφωνη με τα ιστορικά συμφέροντα του καπιταλιστικού συστήματος και θα έθετε σε κίνδυνο την παραπέρα ύπαρξη του τελευταίου.
Αυτό φάνηκε πολύ καθαρά από όλα τα σημάδια που το συνόδευσαν: Εξάπλωση ενός κλίματος αντικομμουνιστικής και αντισοβιετικής υστερίας (πήρε και θεαματική μορφή με την αποπομπή όλων των κομμουνιστών υπουργών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων), προετοιμασία νέων πολιτικών και στρατιωτικών συμφώνων κλπ.
Οι διμερείς συμφωνίες που υπέγραψαν οι χώρες - μέλη με τις ΗΠΑ περιείχαν και επέβαλλαν ένα πυκνό και συστηματικό πλαίσιο όρων: Ενίσχυση της «ελεύθερης επιχείρησης» και της διακίνησής της, ιδιαίτερα όταν προερχόταν από τις ΗΠΑ, μείωση των τελωνειακών δασμών, εξασφάλιση «οικονομικής σταθερότητας», παροχή στις ΗΠΑ ειδικών εμπορευμάτων που αυτές είχαν ανάγκη, δημιουργία ειδικών κεφαλαίων υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ και υποβολή σ' αυτές τακτικών και πλήρων απολογισμών για τη χρήση των μέσων που είχαν δοθεί στις χώρες - μέλη.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ουάσιγκτον από πολύ νωρίς έδειξε ότι δεν επρόκειτο να περιοριστεί στο ΣχέδιοΜάρσαλ και είχε στόχο την ποσοτική και ποιοτική διεύρυνσή του σε άλλες σφαίρες. Βλέπουμε, το 1951 το πρόγραμμα οικονομικής συνεργασίας συνδυάζεται με εκείνα της πολιτικής και της στρατιωτικής.
Η εφαρμογή στη Δυτική Ευρώπη
 |
Οι συνέπειες του ΣχεδίουΜάρσαλ φάνηκαν πιο άμεσα και γρήγορα στην περιοχή που ήταν ο χώρος της άμεσης δράσης του: Στη Δυτική Ευρώπη.
Η εισροή τεράστιων κεφαλαίων σε μεγάλη κλίμακα και σε σύντομο χρονικό διάστημα επέτρεψε μια γρήγορη επούλωση των πληγών και μια γρήγορη οικονομική ανάκαμψη. Στον τομέα αυτό, τα σχέδια του Σχεδίου ωφελήθηκαν από τους τοπικούς παράγοντες: Οι χώρες στις οποίες, κατά κανόνα, κατευθύνθηκαν τα κονδύλιά του ήταν, συχνά, οι οικονομικά και πολιτικά ισχυρότερες της ηπείρου και, μεταξύ τους, βρίσκονταν ακόμη και μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, που περιλαμβάνονταν μεταξύ των πιο ισχυρών του κόσμου.
Εκτός αυτού, έπαιξε ρόλο και ένα άλλο γεγονός: Στη Δυτική Ευρώπη, οι πολεμικές καταστροφές δεν ήταν, βέβαια, ανύπαρκτες, ήταν, όμως, πολύ μικρότερες απ' ό,τι π.χ. στην ΕΣΣΔ. Μερικές από τις χώρες που πήραν μέρος στο σχέδιο δεν είχαν καν πάρει μέρος στον πόλεμο, όπως η Σουηδία, η Ελβετία, η Πορτογαλία και η Τουρκία. Αξίζει να σημειωθεί ότι μερικές από αυτές διακρίνονταν για τη μεγάλη οικονομική τους δύναμη ακόμη και χωρίς το ΣχέδιοΜάρσαλ.
Ο πυρήνας των συνεπειών φάνηκε πιο γρήγορα, όπως είναι και φυσικό, στον οικονομικό τομέα. Η εισροή μεγάλων αποθεμάτων τροφίμων των ΗΠΑ στη Δυτ. Ευρώπη εμπόδισε το ξέσπασμα μιας μεγάλης επισιτιστικής κρίσης. Στις αρχές της δεκαετίας του '50, η αγροτική κρίση εξαλείφτηκε.
Στον βιομηχανικό τομέα, η επίπτωση ήταν επίσης φανερή. Στην ένωση των δυο δεκαετιών, οι διάφορες δυτικοευρωπαϊκές χώρες έχουν πλησιάσει ή ήδη φτάσει τα επίπεδα της προπολεμικής βιομηχανικής παραγωγής. Σ' αυτό το αποτέλεσμα συντέλεσε όχι λίγο και η είδηση ότι πρόκειται να έρθει το ΣχέδιοΜάρσαλ. Υπολογίζεται ότι, κατά μέσον όρο, το επίπεδο αυτό είχε ξεπεραστεί το 1952 κατά 20%.
Από τοπική άποψη, το βάθος των επιπτώσεων του ΣχεδίουΜάρσαλ δεν ήταν το ίδιο παντού. Αυτό οφείλεται, από τη μια, στην έμφυτη τάση του ιμπεριαλισμού προς την ανισόμετρη ανάπτυξη, αλλά, από την άλλη (και, ίσως, κυρίως), σε πολιτικούς και στρατηγικούς υπολογισμούς.
Ετσι βλέπουμε, κατά κανόνα, να συμβαίνει το εξής: Πιο πολύ ωφελήθηκαν οι χώρες που ανήκαν στον ηττημένο εμπόλεμο συνασπισμό ή βρίσκονταν στα σύνορα (και, κατά προτίμηση, τα ανατολικά σύνορα) του «χώρου βοηθείας». Βλέπουμε, π.χ., ήδη το Δεκέμβρη του 1947 και χωρίς άμεση σχέση με το ΣχέδιοΜάρσαλ, το Κογκρέσο των ΗΠΑ να εγκρίνει κονδύλια βοήθειας συνολικού ύψους 522.000.000 δολ. για τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία. Το συνολικό αποτέλεσμα αυτού του προσανατολισμού ήταν να ωφεληθούν πιο πολύ οι παρακάτω χώρες:
α) Γερμανία, ακριβέστερα οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας και, μετά τις 9 Σεπτέμβρη 1949, η ΟΔΓ. Η χώρα αυτή υπήρξε στόχος κατά προτεραιότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ως το τέλος του 1951, η ΟΔΓ πήρε από το ΣχέδιοΜάρσαλ συνολικά 4.000.000.000 δολ. έναντι 2.400.000.000 της Γαλλίας (υπολογίζονται τιμές της εποχής). Σε διάκριση με τον Α? Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία δεν πληρώνει αποζημιώσεις. Στον βαθμό που πληρώνει, στην πραγματικότητα ωφελείται από αυτό, καθώς οι Αμερικανοί αποσυναρμολογούν τον παλαιό τεχνολογικό εξοπλισμό και τον αντικαθιστούν με νέο, συχνά τεχνολογικής αιχμής. Η γερμανική οικονομία ανακάμπτει εξαιρετικά γρήγορα. Από τα Δανικά σύνορα ως τις Βαυαρικές Αλπεις, δημιουργείται σχεδόν αστραπιαία μια εντελώς καινούρια χώρα. Είναι το περίφημο «γερμανικό θαύμα», που έχει σαν βάση του το ΣχέδιοΜάρσαλ.
β) Αυστρία. Η Αυστρία ανέκαμψε επίσης πολύ γρήγορα και γρήγορα αναδείχτηκε σε ένα από τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου. Αυτό εξηγείται αν σκεφθεί κανείς το ότι η μικρή Αυστρία πήρε περισσότερη κατά κεφαλήν ξένη βοήθεια από οποιαδήποτε χώρα οποιουδήποτε, των δυο εμπολέμων, συνασπισμού.
γ) Ιταλία. Δεν μπορεί να υπάρχει σήμερα καμία αμφιβολία ότι η Ιταλία ήταν μια από τις χώρες που ωφελήθηκαν πιο πολύ από το ΣχέδιοΜάρσαλ. Αν και η Ιταλία ήταν μια μεγάλη δύναμη, αν και έντονα δεύτερης σειράς, και πριν τον Α? Παγκόσμιο Πόλεμο ακόμη, ωστόσο η εισροή του ΣχεδίουΜάρσαλ επέτρεψε και, ως ένα βαθμό, επέβαλε ένα εξαιρετικά γρήγορο και εντυπωσιακό εκσυγχρονισμό των δομών και μια πολύ θεαματική τεχνολογική έκρηξη.
δ) Ελλάδα. Η Ελλάδα αποτελεί ένα κεφάλαιο ιδιαίτερο από πολλές απόψεις. Κατ' αρχήν, δεν ήταν σε καμία περίπτωση μεγάλη ή ισχυρή οικονομικά δύναμη αλλά, αντίθετα, μια χώρα εξαρτημένη και φτωχή. Από την άλλη μεριά, ο μεθοριακός της χαρακτήρας επέβαλλε ειδική φροντίδα. Επιπλέον, καθώς το ΣχέδιοΜάρσαλ εγκρίνεται, η Ελλάδα βρίσκεται σε ειδικές πολιτικές συνθήκες, που απαιτούν κι αυτές ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Αλλωστε, πριν ακόμη το ΣχέδιοΜάρσαλ, οι ειδικές αυτές συνθήκες είχαν τραβήξει την προσοχή του Δόγματος Τρούμαν.
«Η Αμερικανική Βοήθεια προς την Ελλάδα που προήλθε από όλες αυτές τις πηγές, από το 1944 ως το 1951, έφθασε και ξεπέρασε αρκετά τα δυο δισεκατομμύρια δολάρια, γιατί στο επίσημο σύνολο των 1.922.700.000 δολαρίων, που είναι η βοήθεια αυτής της περιόδου, δεν περιλαμβάνεται η αξία της άμεσης στρατιωτικής βοήθειας που δόθηκε από τον Ιούλη του 1950. Αυτό σημαίνει, ανάλογα με τον πληθυσμό, ότι σε κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί της Ελλάδος αντιστοιχούν 268 δολάρια ή τέσσερα εκατομμύρια δραχμές ή περίπου 13,50 δολάρια, δηλαδή σχεδόν 200.000 δρχ. δοσμένα από κάθε άνδρα, γυναίκα ή παιδί των Ηνωμένων Πολιτειών» («ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΜΑΡΣΑΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - Ο ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥΜΑΡΣΑΛ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΙΟΥΛΙΟΣ 1948 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1952», σελ. 11. Πρόκειται για έκδοση η οποία «συνετάχθη και εδημοσιεύθη υπό της Ειδικής Οικονομικής Αποστολής του Οργανισμού Κοινής Ασφαλείας» και «διανέμεται δωρεάν»).
Το βέβαιο είναι ότι το ΣχέδιοΜάρσαλ επέδρασε αποφασιστικά στις εξελίξεις στη χώρα. Κατ' αρχήν, συντέλεσε στη σχετικά γρήγορη αποκατάσταση των ζημιών και στην ανάκαμψη μιας οικονομίας σχεδόν πλήρως κατεστραμμένης και εξαιρετικά αδύνατης και χωρίς την καταστροφή. Το 1950, οι δείκτες της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής φθάνουν τα προπολεμικά επίπεδα (1945: περί το 30%). Οι εισροές του Σχεδίου αποκατέστησαν τα κέρδη του μονοπωλιακού κεφαλαίου, ανανέωσαν τη βάση του και επέτρεψαν μια παρατεταμένη «απογείωση» του εξαρτημένου καπιταλισμού, που κράτησε δεκαετίες.
Το Σχέδιο δεν έλυσε τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και δεν εξάλειψε (και ούτε καν μείωσε, αλλά, αντίθετα, αύξησε) τις εγγενείς δυσαναλογίες της, πράγματα που ούτε ήθελε να κάνει, ούτε, στην πραγματικότητα, μπορούσε. Τους επέτρεψε, όμως, να «αποκοιμηθούν» για σχετικά μακρό χρονικό διάστημα, να πάρουν το χαρακτήρα βραδυφλεγούς βόμβας μάλλον, παρά εκρηκτικής παρέμβασης.
Οι επιπτώσεις στην Ανατολική Ευρώπη
Μεγάλη, όμως, σημασία για το θέμα μας έχει η διαπίστωση των συνεπειών του Σχεδίου και για το ευρωπαϊκό έτερον ήμισυ, δηλαδή για την Ανατολική Ευρώπη.
Οχι μόνο σήμερα, αλλά ήδη από τότε ήταν φανερό ότι η αναγγελία του Σχεδίου και, πολύ περισσότερο, η έναρξη και η συνέχιση της εφαρμογής του επιδείνωσαν απότομα την κατάσταση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.
Η Ανατολική Ευρώπη περιλάμβανε και μια ιδιόμορφη δύναμη - ιδιόμορφη κατά το ότι ήταν, μέχρι τότε, η μόνη χώρα που διέφευγε τον έλεγχο του καπιταλιστικού συστήματος - την ΕΣΣΔ. Ωστόσο, και η δική της κατάσταση δεν ήταν ουσιωδώς διαφορετική. Η απόσταση μεταξύ μόνο ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ήταν πολύ μεγάλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Μάρτη του 1939 ακόμη, μιλώντας από το βήμα του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΡ(μπ.), ο Ι. Β. Στάλιν χρησιμοποιεί αυτή τη διαφορά, την οποία θεωρεί μεγάλη, σαν παραδειγματική απόδειξη για το ότι δεν πρέπει κανείς και να υπερεκτιμά τις επιτυχίες των σοβιετικών οικονομικών σχεδίων και της εφαρμογής τους. Αν η σύγκριση γίνει στη βάση του συνόλου των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων - ΗΠΑ, η κατάσταση γίνεται περίπου αποκαρδιωτική, όπως, πολύ σωστά, τονίζει στο περίφημο «μακρό τηλεγράφημά» του ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα, Τζορτζ Κέναν. H εικόνα της ισοτιμίας που δίνει, από πρώτη όψη, η ΕΣΣΔ περιέχει μόνο το στρατιωτικό τομέα. Στους υπολοίπους τομείς, η κατάσταση είναι δύσκολη και είναι αντικειμενικό.
Σε αντίθεση με τη Δυτική Ευρώπη, η Ανατολική έχει σχεδόν εντελώς καταστραφεί από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και, παραδόξως, λησμονημένο είναι το γεγονός ότι στην Ανατολική Ευρώπη δεν υπήρχε καμία μη εμπόλεμη χώρα. Στην πραγματικότητα, η Ανατολική Ευρώπη είναι ο γεωγραφικός και στρατηγικός χώρος όπου άρχισε και όπου τελείωσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ηταν η περιοχή όπου έγιναν οι πραγματικά μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις, τουλάχιστον στο ευρωπαϊκό μέτωπο του πολέμου, επιχειρήσεις που συνεχίστηκαν έως την τελευταία στιγμή του. Στο έδαφος της Ανατολικής Ευρώπης βρίσκονταν (με μόνη πιθανή εξαίρεση την Ιαπωνία) όλες οι εμπόλεμες χώρες που είχαν τις μεγαλύτερες καταστροφές. Ιδιαίτερα μεγάλη σημασία έχει το ότι, στις χώρες αυτές, περιλαμβάνεται και η ΕΣΣΔ, όπου οι καταστροφές ήταν φρικαλέες. Στην Ανατολή, οι καταστροφές δεν ήταν μόνο ασύγκριτα μεγαλύτερες. Ηταν και ποιοτικά διαφορετικές. Ενώ, στη Δύση, οι καταστροφές αφορούσαν κυρίως χώρους κατοικιών και «επιφανειακής υποδομής», στην Ανατολή έφθαναν, συνήθως, ως τη ρίζα, μην αφήνοντας τίποτε όρθιο. Οσο παράξενο και αν φαίνεται, ωστόσο, η γενική κατάσταση της περιοχής ήταν τέτοια, ώστε στη χειρότερη θέση ήταν οι χώρες που δεν είχαν υποστεί καταστροφές: Είχαν αποφύγει τις καταστροφές για μόνο το λόγο ότι δεν είχαν τίποτε να καταστραφεί...
Ακόμη περισσότερο: Οι χώρες αυτές, όχι μόνο έχουν εντελώς καταστραφεί, αλλά βρέθηκαν και άδειες ή μισοάδειες από ό,τι δεν είχε καταστραφεί. Πρόκειται για ένα εκτεταμένο φαινόμενο, στο οποίο συνδυάζονται η ιστορική συνέχεια και η συγκεκριμένη στρατηγική.
Η Ανατολική Ευρώπη ήταν, πολύ πριν το ΣχέδιοΜάρσαλ καταλάβει μια θέση στην Ιστορία, το βιομηχανικό, εμπορικό και αγροτικό εξάρτημα της Δυτικής, πρώτα με τη μορφή της εξάρτησης από το βιομηχανικό και εμπορικό κεφάλαιο και, σε συνέχεια, από τον ιμπεριαλισμό. Στα πλαίσια του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, αυτό μπορούσε να έχει μόνο μια έννοια: Την έννοια της εκμετάλλευσης της Ανατολικής Ευρώπης από τη Δυτική, δηλαδή της μόνιμης και συστηματικής μεταφοράς αξιών από την Ανατολή στη Δύση.
Η ναζιστική εξόρμηση στην Ανατολή δεν ήταν παρά η συνέχιση της κατάστασης αυτής. Με το τέλος του πολέμου και την ανατροπή της στρατηγικής κατάστασης, αποκαλύπτεται ότι μεγάλο μέρος των περιουσιακών στοιχείων της Ανατολής έχει μεταφερθεί στη Δύση. Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (και, συχνά, στα χέρια των ΗΠΑ σαν πολεμική λεία) φθάνουν να βρίσκονται έως και τα αποθέματα χρυσού των κεντρικών τραπεζών πολλών ανατολικοευρωπαϊκών χωρών - και μένουν εκεί για περίπου μισό αιώνα.
Οργανο σ' ένα διεθνή αντεπαναστατικό πόλεμο
Το ΣχέδιοΜάρσαλ, από τη φάση της σύλληψής του ακόμη, δεν ήταν, και δεν είχε σκοπό να είναι, παρά ένα όργανο ενός σχεδίου διεθνούς αντεπαναστατικού πολέμου. Οι γιγαντιαίες εφεδρείες του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, που είχαν πολλαπλασιαστεί στη διάρκεια του πολέμου και εξαιτίας του, ήταν απλώς τα εργαλεία που έκαναν εφικτή την εφαρμογή του σχεδίου.
Αυτό, άλλωστε, αναγνωρίζεται και ανοιχτά:
«Κατά τα μέσα της τετραετούς λειτουργίας του, το Σχέδιον Μάρσαλ είχε δαπανήσει περί τα 10.000.000.000 δολάρια. Η βοήθεια αύτη συνέβαλε εις την αύξησιν της βιομηχανικής παραγωγής των κατεστραμμένων χωρών εις ποσοστόν μεγαλύτερον κατά 20% του προπολεμικού επιπέδου, την αποκατάστασιν της γεωργικής παραγωγής εις τα προπολεμικά επίπεδα, την καταπολέμησιν του πληθωρισμού, τη βελτίωσιν του βιοτικού επιπέδου των λαών, την αύξησιν των μισθών, τη διατήρησιν των δημοκρατικών θεσμών, την ενίσχυσιν των ατομικών ελευθεριών και, το πλέον σημαντικόν, την αναχαίτισιν της ανερχομένης κομμουνιστικής πλημμυρίδος» («Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια», Εκδόσεις «Κ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ - Δ. ΚΙΤΣΙΑ & Σία», Αθήναι 1970, Τόμος 15, σελ. 444, υπογρ. δική μας).
Ο Ντάγκλας Μπρίνκλι, διευθυντής του Κέντρου Αϊζενχάουερ του Πανεπιστημίου της Νέας Ορλεάνης, λέει:
«Χωρίς αυτό (σ.σ. το Σχέδιο), ολόκληρο το Βερολίνο θα είχε περάσει στα χέρια των Ανατολικών, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Τουρκία θα βρίσκονταν στη σφαίρα της σοβιετικής επιρροής και οι ΗΠΑ θα έχαναν την πρόσβαση στα πετρέλαια του Κόλπου και τον έλεγχο της Μεσογείου» («ΝΕΑ», 30.5.97, σελ. 47).
Ολέθριες συνέπειες
Από την άποψη αυτή, οι συνέπειες του ΣχεδίουΜάρσαλ στη Δυτική Ευρώπη ήταν ολέθριες. Αξιοποιώντας βάσεις ήδη πολύ ισχυρές και στηρίζοντας μιαν ατμόσφαιρα εξαγοράς μεγάλων διαστάσεων στο πράσινο σήμα του δολαρίου, οι αντεπαναστατικές δυνάμεις κατορθώνουν να συγκεντρώσουν γύρω τους τους αναγκαίους συμμάχους για τον παραμερισμό για πολύ καιρό κάθε απειλής ενάντια στην κυριαρχία τους.
Στην Ανατολική Ευρώπη, οι συνέπειες δεν ήταν λιγότερο (αν δεν ήταν πολύ περισσότερο) σοβαρές.
Κατ' αρχήν, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών καταλάβαιναν την ανάγκη για τις χώρες τους του ΣχεδίουΜάρσαλ πολύ περισσότερο από όσο θα ήταν διατεθειμένοι να παραδεχτούν οι προπαγανδιστές του τελευταίου. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι προσπάθησαν να μην αντιδράσουν τυφλά σ' αυτό, παραμερίζοντας, συχνά με διαλλακτικό τρόπο, τα σοβαρά εμπόδια. Ωστόσο, αυτό δεν ήταν καθόλου στις προθέσεις των οργανωτών του Σχεδίου. Αυτό που ήθελαν εκείνοι δεν ήταν μια συνεργασία επωφελής, ακόμη και αν αυτή σήμαινε κέρδη ετεροβαρή και ευνοϊκά για τους ίδιους. Ηθελαν την πλήρη αποδοχή του Σχεδίου, χωρίς κανέναν όρο ή περιορισμό, σαν οι χώρες που θα το δέχονταν να ήταν (και, προφανώς, για να γίνουν) Τέξας, Λουιζιάνα ή Μινεσότα. Αυτό οδήγησε τις πιο πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης να αρνηθούν το ΣχέδιοΜάρσαλ.
Αυτό, όμως, δεν ήταν εύκολη απόφαση.
Κατ' αρχήν, η εμφάνιση των κυβερνήσεων των χωρών αυτών να αρνούνται οι ίδιες το Σχέδιο δημιουργούσε αυξημένες δυνατότητες για τη δράση και την προπαγανδιστική ζύμωση εσωτερικών εχθρικών δυνάμεων, πράγμα που, σήμερα, είναι πια εντελώς φανερό.
Από την άλλη μεριά, και πολύ σημαντικότερο, άφησε τις χώρες αυτές χωρίς σχεδόν καθόλου μέσα να αναστηλώσουν τις οικονομίες τους, που υπέφεραν, τόσο από τη μακρόχρονη καθυστέρηση, όσο και από τις εκτεταμένες πολεμικές καταστροφές. Η σοβιετική βοήθεια, από τη μια μεριά, δεν ήταν δυνατόν να καλύψει τα τεράστια κενά και, από την άλλη, είχε σαν μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα την παραπέρα οικονομική εξασθένηση και της ΕΣΣΔ. Αλλωστε, η τελευταία δεν ήταν ούτε αυτή χωρίς καθόλου ανάγκη ενός παρόμοιου σχεδίου.
Συνολικό σχέδιο με κεντρικό στόχο
Η στρατιωτική πλευρά του ΣχεδίουΜάρσαλ ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Ελλάδα. Τόσο έντονη, μάλιστα, ώστε καταντά πραγματικά εντυπωσιακή.
Βλέπουμε, π.χ., τον Ρότζερ Λάπαμ, αρχηγό της Ειδικής Οικονομικής Αποστολής, να γράφει καθαρά ότι, χάρη στα ποσά του Σχεδίου, «ο Ελληνικός Στρατός ίσταται έτοιμος να υπερασπίσει τον ιδικόν του τομέα του όλου πολιτισμού μας, ενός πολιτισμού θεμελιωθέντος από τους αρχαίους Ελληνας πριν η Μόσχα υπάρξει έστω και ως ένα χωριό» («ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΜΑΡΣΑΛ...», Πρόλογος).
Μετά από αυτήν την παράξενη παράβλεψη του προφανούς γεγονότος ότι η Μόσχα είναι αρχαιότερη της Ουάσιγκτον ή ακόμη και της Νέας Υόρκης και της Βοστόνης, οι σελίδες της έκδοσης που προλογίζει ο αρχηγός είναι γεμάτες από την εικόνα μιας στρατιωτικοποιημένης οικονομίας. Ετσι, βλέπουμε (στο κεφάλαιο με τίτλο «Κοινωνική Πρόνοια»!) την υπογράμμιση ότι «πραγματικά ο ελληνικός στρατός αριθμητικά - σχετικά με τον πληθυσμό κάθε χώρας - είναι ο μεγαλύτερος όλων των ελευθέρων εθνών, υπερέχοντας ελαφρά απέναντι στον αμερικανικό στρατό και σημαντικά απέναντι στους στρατούς των άλλων χωρών της Ευρώπης».
Στο κεφάλαιο με τίτλο «Βιομηχανία», η ανάκαμψη της βιομηχανικής παραγωγής και ο περιορισμός των εισαγωγών κατά κλάδους περιγράφονται ως εξής:
«Οι Ελληνες στρατιώται χρησιμοποιούν ελληνικές στολές, κλινοσκεπάσματα ελληνικής κατασκευής, τρόφιμα ελληνικής παραγωγής, ελληνικές καραβάνες και γενικά βρίσκουν ότι, από τα είδη που χρησιμοποιούν, διαρκώς λιγότερα έχουν επάνω τους ξένες σφραγίδες» («ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΜΑΡΣΑΛ...», σελ. 72).
Η ελληνική τσιμεντοβιομηχανία επίσης ωφελείται:
«Οι Ελληνες βιομήχανοι τσιμέντου έχουν κιόλας δεχθεί μεγάλες παραγγελίες από το εξωτερικό, ιδιαίτερα από την Τουρκία και τη Νότια Αφρική, όπου το τσιμέντο χρησιμοποιείται για έργα αμυντικής φύσεως του ΝΑΤΟ, όπως για δρόμους, λιμάνια και αεροδρόμια» («ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΜΑΡΣΑΛ...», σελ. 73).
Το εδάφιο αυτό, που εμφανίζει τη μακρινή Νότια Αφρική σαν μέλος ή, τουλάχιστον, τμήμα του ΝΑΤΟ, πιθανότατα εξηγεί και την επικράτηση του στεγανού απαρτχάιντ (που θα διατηρηθεί, σημειώνουμε, ως το 1990) στη χώρα αυτή το 1948.
Στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας, οι εξελίξεις δεν είναι λιγότερο ενδεικτικές:
«Οι πρώτης τάξεως εγκαταστάσεις της πολιτικής αεροπορίας έχουν μεγάλη στρατιωτική αξία για οποιαδήποτε χώρα και αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα. Κάθε αεροδρόμιο της χώρας έχει σχεδιαστεί σε τρόπο που να ικανοποιεί το ελάχιστο των στρατιωτικών απαιτήσεων και, από το τέλος του 1950, δεν ενεκρίθη η εκτέλεσις ούτε για ένα από τα έργα της πολιτικής αεροπορίας, χωρίς, πριν, να βεβαιωθεί από τις Ενοπλες Δυνάμεις της Ελλάδος ότι είναι απαραίτητο για τις ανάγκες ασφαλείας της χώρας» («ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΜΑΡΣΑΛ...», σελ. 50).
Σήμερα, δεν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει σοβαρά ότι το ΣχέδιοΜάρσαλ ήταν το πρώτο βήμα προς έναν ενιαίο μηχανισμό που περιλάμβανε και τη στρατιωτική διάσταση με τη δημιουργία στρατιωτικών συμφώνων και ενός πυκνού συστήματος στρατιωτικών βάσεων σε όλο τον κόσμο, που είχαν ένα μόνο στόχο: Επίθεση ενάντια στο σοσιαλισμό και εξόντωσή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου