Για την αντιπαράθεση με τα οπορτουνιστικά ρεύματα στο ΚΚ της ΕΣΣΔ τις δεκαετίες 1920 και 1930, μέρος Α: Λένιν vs Τρότσκι για τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια χώρα

από
erodotos

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο πλαίσιο της αστικής βιβλιογραφίας και προπαγάνδας τυγχάνουν ιδιαίτερης προβολής τα οπορτουνιστικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν και εκδηλώθηκαν στους κόλπους του ΚΚ(μπ) στις δεκαετίες του 1920 και 1930. Ρεύματα που ήρθαν σε ευθεία αντίθεση με το λενινισμό και την ηγεσία του ΚΚ(μπ) της ΕΣΣΔ.

Το γεγονός αυτό βέβαια δεν είναι καινούργιο. Στην έκθεση την αφιερωμένη στα 90 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ, σε ταμπλό της 6ης ενότητας αναπαράγεται πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Εθνος», 22 Μάρτη του 1956, λίγους μήνες μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, όπου αναγγέλλεται η δημοσίευση σε συνέχειες της βιογραφίας – λίβελου που είχε γράψει ο Τρότσκι για τον Στάλιν(!). Την ίδια ακριβώς περίοδο, το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου, μέλη και στελέχη του βρίσκονταν έγκλειστα στις φυλακές με τη συκοφαντία του κατασκόπου.

Σήμερα δε θα πρέπει να θεωρείται πρωτότυπο που μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα κυκλοφόρησαν εκδόσεις αφιερωμένες σε αυτά τα ρεύματα (βιογραφία Ν. Μπουχάριν, βιβλίο του Λ. Τρότσκι, βιογραφία Β. Σερζ κλπ.) και ότι ανάλογη αρθρογραφία δημοσιεύεται κατά καιρούς από τον αστικό και οπορτουνιστικό Τύπο.

Σκοπός αυτών των δημοσιεύσεων δεν είναι η εμβάθυνση στην ιστορία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, αλλά η επίθεση ενάντια στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και ιδιαίτερα την περίοδο 1924 – 1953, η αναπαραγωγή της «σταλινολογίας».

Οι εκδόσεις αυτές, απευθυνόμενες σε ένα κοινό που ενδιαφέρεται και προβληματίζεται για το ζήτημα του σοσιαλισμού και ιδιαίτερα σε τμήματα της σπουδάζουσας νεολαίας, αποσκοπούν να διαστρεβλώσουν το πραγματικό περιεχόμενο της διαπάλης αυτής, επιδιώκουν να προβάλουν τις θεωρητικές και πολιτικές αντιλήψεις αυτών των ρευμάτων ως δικαιωμένες – εξαιτίας της νίκης της αντεπανάστασης – ως την πραγματική σοσιαλιστική αντίληψη, απαλλαγμένη από το «σταλινικό» παρελθόν.

Για αυτό το λόγο, ο χαρακτήρας της αντιπαράθεσης με αυτά τα ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα δεν έχει απλά ιστορικό περιεχόμενο, αλλά προγραμματικό και αφορά σε μεγάλο βαθμό τη συζήτηση για το σοσιαλισμό του μέλλοντος.

Σήμερα, μπορούμε με πιο αντικειμενικό τρόπο να προσεγγίσουμε αυτή τη διαπάλη, να αναδείξουμε πλευρές που ίσως παλιότερα δεν ήταν καθαρές, επειδή ακριβώς η επίδραση της οπορτουνιστικής στροφής του 20ού Συνεδρίου είχε ως αποτέλεσμα να συσκοτιστούν ορισμένα στοιχεία αυτών των αντιλήψεων και θέσεων.

Στο παρόν άρθρο δίνονται βασικά σημεία της αντιπαράθεσης στους κόλπους του ΚΚ(μπ) της Σοβιετικής Ενωσης κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930.

Η ΔΙΑΠΑΛΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

Η διαπάλη γύρω από το ερώτημα, αν μπορούσε η Ρωσία να προχωρήσει στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, που απασχολούσε το επαναστατικό κίνημα της Ρωσίας από τα μέσα του 19ου αιώνα, οξύνθηκε μετά την επικράτηση της Οχτωβριανής Επανάστασης και ακόμα περισσότερο μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου. Τότε τέθηκε το ζήτημα του μέλλοντος της σοβιετικής εξουσίας.

Και σήμερα, όχι μόνο από αστικές σοσιαλδημοκρατικές αλλά κυρίως από κομμουνιστογενείς δυνάμεις, εξακολουθεί να αμφισβητείται η ωριμότητα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ.

Το ιδεολογικό – πολιτικό ρεύμα που συγκροτήθηκε υπό την ηγεσία του Λ. Τρότσκι είχε σταθερά την αντίληψη πως η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ενωση ήταν αδύνατη. Ο Λ. Τρότσκι υποστήριζε το 1922 ότι: «Αν όμως κρατήσαμε σαν κράτος από πολιτική και στρατιωτική άποψη, δεν καταλήξαμε στη δημιουργία μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας και μάλιστα ούτε πλησιάσαμε σ’ αυτήν [...]. Οσο η αστική τάξη θα βρίσκεται στην εξουσία στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, θα είμαστε αναγκασμένοι, στην πάλη ενάντια στην οικονομική απομόνωση, να επιδιώκουμε συμφωνίες με τον καπιταλιστικό κόσμο. Μπορούμε ταυτόχρονα να πούμε με πεποίθηση ότι αυτές οι συμφωνίες στην καλύτερη περίπτωση μπορούν να μας βοηθήσουν να επουλώσουμε αυτές ή εκείνες τις οικονομικές πληγές μας, να κάνουμε αυτό ή εκείνο το βήμα προς τα μπρος αλλά ότι η πραγματική άνοδος της σοσιαλιστικής οικονομίας στη Ρωσία δε θα είναι δυνατή παρά μονάχα ύστερα από τη νίκη του προλεταριάτου στις σπουδαιότερες χώρες της Ευρώπης».¹

Τόσο ο Τρότσκι όσο και διάφοροι πολιτικοί απόγονοί του υποστήριζαν και υποστηρίζουν πως η Ρωσία δεν είχε τις προϋποθέσεις για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, αν δε στηριζόταν στη σοσιαλιστική επανάσταση στη Δύση, στην οποία όμως ηττήθηκαν οι επαναστάσεις (Γερμανία, Ουγγαρία κλπ.) και σταδιακά υποχώρησε το επαναστατικό ρεύμα μετά το 1922 – 1923. Υποστήριζαν και υποστηρίζουν ότι η «θεωρία» της δυνατότητας νίκης του «σοσιαλισμού σε μια χώρα» ήταν «σταλινική» εφεύρεση δεν έχει σχέση με τη μαρξιστική – λενινιστική αντίληψη. Είναι όμως έτσι;

Η κατ’ αρχήν τοποθέτηση του Λένιν βρίσκεται στο έργο του «Για το σύνθημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» (1915). Σε αυτό το άρθρο, ο Λένιν δεν περιορίζεται να εξηγήσει γιατί ένα τέτοιο σύνθημα θα ήταν αντιδραστικό ή ουτοπικό σε συνθήκες καπιταλισμού, αλλά γιατί θα ήταν ΛΑΘΟΣ ως σύνθημα γενικά. Γιατί όπως εξηγεί: «…πρώτο, συγχωνεύεται με το σοσιαλισμό και δεύτερο, γιατί θα μπορούσε να προκαλέσει τη λαθεμένη ερμηνεία ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, τη λαθεμένη ερμηνεία για τη στάση αυτής της χώρας απέναντι στις άλλες».²

Η θέση αυτή επαναδιατυπώνεται και στο κείμενό του «Το στρατιωτικό πρόγραμμα της προλεταριακής επανάστασης» (1916) ως εξής: «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού συντελείται στον ανώτατο βαθμό ανισόμετρα στις διάφορες χώρες. Κι ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής. Από εδώ βγαίνει το αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα: ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σ’ όλες τις χώρες. Θα νικήσει αρχικά σε μια ή μερικές χώρες και οι υπόλοιπες θα παραμείνουν για ένα διάστημα αστικές ή προαστικές».³

Επομένως, δεν έχει βάση ο ισχυρισμός περί σταλινικής άποψης σε αντιπαράθεση με τον Λένιν.

Αντίθετα, η στρατηγική αντίληψη του Τρότσκι βρίσκεται σε αντιπαράθεση με αυτήν του Λένιν.

Ουσιαστικά, ο Τρότσκι υιοθετούσε τις «υπερ-ιμπεριαλιστικές» ερμηνείες για τη σύγχρονη εποχή που απολυτοποιούσαν την τάση ένωσης των ιμπεριαλιστικών χωρών μέσω διακρατικών συμμαχιών. Χαρακτηριστικό είναι άρθρο του με τίτλο «Το επίκαιρο του συνθήματος Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» που δημοσιεύτηκε στην «Πράβντα» στις 20 Ιούνη 1923:

«…Μα δεν πρόκειται εδώ για τη μελλοντική παγκόσμια σοσιαλιστική οικονομία, αλλά για την έξοδο της σημερινής Ευρώπης από το αδιέξοδο. Πρέπει να δείξουμε στους εργάτες και τους αγρότες της καταξεσκισμένης και κατερειπωμένης Ευρώπης μια διέξοδο [...] είναι ένα σύνθημα μεταβατικό που δείχνει μια διέξοδο, ανοίγει μια προοπτική σωτηρίας και, μ’ αυτόν τον τρόπο, σπρώχνει τις εργαζόμενες μάζες στον επαναστατικό δρόμο».⁴

Δηλαδή, το αντιδραστικό (κατά τον Λένιν) σε συνθήκες ιμπεριαλισμού σύνθημα μπορούσε να αποτελέσει μεταβατικό στόχο στην κατεύθυνση της πάλης για το σοσιαλισμό.

Οι απόψεις αυτές ελάχιστα διαφέρουν από αυτές των σύγχρονων «αριστερών» απολογητών της ΕΕ, οι οποίοι σήμερα αρνούνται τη δυνατότητα ριζικών (επομένως και επαναστατικών) αλλαγών σε εθνικό επίπεδο.

(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)

Σημειώσεις:

1. Λ. Τρότσκι: «Επίλογος» στην μπροσούρα «Το πρόγραμμα Ειρήνης» (1922) μετάφραση από την αγγλική ιστοσελίδα www.marxist.org

2. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26. σελ. 362.

3. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 30, σελ. 133.

4. Λ. Τρότσκι: «Ευρώπη – Αμερική» συλλογή κειμένων, «Τεταρτοδιεθνιστικές Εκδόσεις», Αθήνα 1981, σελ. 106 – 107.

Του
Κύριλλου Παπασταύρου*
*Ο Κύριλος Παπασταύρου είναι μέλος της ΚΕ, υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής